Profilo

Mi neniam antaŭe legis ion de Agatha Christie kaj mi ne aparte ŝatas la krimromanan ĝenron, sed mi kompreneble konas la universon de Hercule Poirot ĉar li fariĝis konata parto de la kulturo kaj ankaŭ pro la filmo de la Orienta Ekspreso. Mi multe ĝuis la libron kaj legis ĝin preskaŭ senpaŭze. La ritmo de la libro estas tre rapida. Oni ne malŝparas tempon por detale priskribi la ĉirkaŭaĵojn, anstataŭe ŝajnas ke ĉiu frazo aldonas iun informon pri la intrigo kaj estas konstanta fluo de ŝokaj surprizoj. Tial estas malfacile forlasi la libron post kiam oni komencas legi.

Estas klare ke plejparte la roluloj estas nur iloj por antaŭenigi la rakonton. Ili plejparte restas en la atendoj de siaj karikaturoj. La roluloj mem kelkfoje ridas pri homoj kiuj legas senvalorajn krimromanojn, do eble tio estas agnosko de Agatha Christie pri la nura distra celo de la libro. La rolo de Hercule Poirot estas aparta troigo kaj lia maniero hazarde enmeti francajn vortojn kaj kritiki anglojn foje fariĝas komika kliŝo. Lia aroganta personeco estas la perfekta motoro por la rakonto ĉar li povas nature emfazi al ni la legantoj kiam iu afero estas grava por disvolvi la intrigon sen klarigi kial, tiel ke ni ankoraŭ povas ludi la ludon kaj provi mem eltrovi la solvon. Mi tute ne antaŭvidis la finon, sed mi ĝenerale neniam sukcesas pri tiaj ludoj, do tio ne signifas ke ne eblas trovi ĝin. Atinginte la finon mi ja nun povas vidi ke estas sufiĉe da indikoj kaŝitaj en la teksto por trovi la solvon.

De moderna vidpunkto estas kelkaj antaŭjuĝoj kiuj eble ne estus akcepteblaj nuntempe. Ekzemple Poirot ofte diras aferojn kiel «virinoj pensas tiel dum viroj pensas tiel». Je unu momento la tradukinto aldonis piednoton por rimarkigi ke unu diraĵo de iu rolulo estas antisemita antaŭjuĝo.

Mi trovis la tradukon bonega. Konante la parolmanieron de Hans Becklin pro la podkasto Usone Persone, mi jam atendis ke mi bezonos vortaron por kompreni la tekston kaj mi ne malpravis. Jam en la antaŭparolo aperas la amuza vorto «libroza». Sekve estas senbrida uzo de la mava lingvo kun vortoj kiel «farnienta» kaj «dipsomaniulo». Nu, pri tiu lasta mi trovis ke la sama vorto aperas en la angla originalo, do eĉ se mi legus en la angla mi bezonus vortaron. Tamen pri la unua vorto mi pensas ke aliaj tradukistoj eble elektus memkompreneblan kunmetitan vorton por esprimi tion. Sed nu, la rigardado en la vortaro ne multe ĝenis mian legadon kaj mi komprenas ke la preferoj pri la stiloj de tradukado estas subjektiva afero. Mi trovis amuze ke hazarde estas piednoto por klarigi la signifon de la vorto «aperti», sed nur por tiu vorto kaj ne por la amaso da aliaj mavaj vortoj.

Laŭ mia modesta scio, mi trovis neniun lingvan eraron krom kelkajn tajperarojn, ekzemple «trarigaris» ĉe paĝo 57 kaj «eble ĉi ni li estas» ĉe paĝo 179. Sed ankaŭ ne estas malofte ke tiajn eraretojn oni trovas en grandaj nacilingvaj libroj, do oni ne povas plendi.

Hans ŝajne multe uzis la proverbaron por spici la tradukon. Mi komparis kelkajn kun la originala teksto kaj la proverboj ŝajne ne nur estas por elturniĝi por traduki anglajn esprimojn, ili ankaŭ anstataŭas normalan paroladon, do tio estas ioma devojiĝo de la originalo. Estas risko uzi la proverbojn ĉar multaj el ili estas tute nekompreneblaj aŭ nekonataj al esperantistoj, sed mi trovis ke tiuj kiujn Hans uzis estas sufiĉe memkompreneblaj kaj ili ne ŝajnas nenaturaj. Mi tamen trovis ke aperas la proverbo «estas tubero en la afero» iom tro ofte, tiel ke ĝi komencas distri de la legado.

Hans aldonis multajn piednotojn al la traduko, ĉefe por klarigi la francaĵojn de Hercule Poirot, sed ankaŭ por rapide klarigi la kuntekston de kelkaj kulturaĵoj de la epoko de la libro. Mi bone aprezis ilin, ĉar eĉ kiel denaska anglo mi plejparte ne konis tiujn indikojn.

Resume mi multe rekomendas la libron, aparte se oni serĉas ion distran kiu estas facile alirebla sen pretendi esti altnivela beletro.

La prezidanto de la loka klubo donis ĉi tion al mi, eble nur ĉar ŝi volis malpezigi la bretarojn de la klubejo. Ĝi rakontas tre interesan historion de la Londona Klubo, sed la problemo estas ke la interesaj partoj estas enfositaj en lavango de malinteresaj bagatelaj detaloj. Eble la celo de la libro ne estis ke oni tralegu la tuton de la komenco ĝis la fino kaj anstataŭe ĝi celis esti referenclibro. Se tiel, estus tre bone se iu povus repreni la libron kaj reverki ĝin en pli proza stilo. La libro havas unu artikolon por ĉiu el la 75 jaroj de la rakontata periodo. Plejparte la enhavo estas simple rekta fotokopio de ĉiu jarraporto. Estas malfacile eltiri interesan informon el la raportoj sen la kunteksto kaj estas tro da detaloj pri la buĝeto kaj la nombro de membroj kiuj iĝas tedaj kiam oni ripete legas ilin. Ankaŭ estas multege da nomoj de klubanoj kaj dankmesaĝoj al ili, kiuj ne plu estas interesaj se oni ne konas tiujn homojn kaj mankas klarigo.

Mi tamen lernis interesajn aferojn kaj pri la klubo kaj pri la historio de Esperanto ĝenerale. Ŝajnas ke la Londona Klubo estis la komenco de esperantismo en Britujo entute, kaj ĝi komence estis grava asocio por la tuta lando. Mi lernis ke oni anoncis la komencon de la unua mondmilito ĵus post kiam esperantistoj alvenis en Parizon por la 10a Universala Kongreso kaj ĉiu devis plej rapide kaj ĥaose iri hejmen antaŭ ol ne plu eblus. La kongreso kompreneble estis nuligita. Mi multe ŝatus se la libro rakontus pli da anekdotoj pri tiu interesa okazaĵo, sed bedaŭrinde ĝi nur skize mencias tion. Ankaŭ dum la dua mondmilito la klubo iel sukcesis daŭrigi siajn renkontiĝojn. Legante la jarraportojn de la epoko oni devas iel provi kompreni la etoson, sed estas malfacile ĉar kompreneble la homoj kiuj verkis la raportojn en tiu epoko ne rakontis la kuntekston de la milito ĉar la celataj legantoj estis tiuepoke rekte travivantaj ĝin. Anstataŭe eĉ dum tiu interesa epoko estas ĉefe nur la daŭraj detaloj pri la buĝeto ktp. Mi tre ŝatus se la verkinto de la libro helpus nin kompreni pli per anekdotoj aŭ ke li mencius eventojn de la eksteresperantista mondo de la epoko por helpi nin kompreni la kuntekston.

Mi ŝatis vidi la kontraston de la klubo de la frua epoko kontraŭ tiu kiun mi konis kiam mi loĝis en Londono en la 2010aj jaroj. Ili multe pli aktivis pri propagando kaj pagis por reklamoj en la metroo, sur busoj kaj en grandaj ĵurnaloj kiel The Times. Tiam ŝajne estis debatoj pri ĉu oni devus limigi la horojn kiam oni rajtas fumi kaj ili intence malhelpis la vendadon de alkoholo. En mia epoko estis inverse, kompreneble oni ne rajtis fumi sed la renkontiĝoj okazis en trinkejo kun krantablo kun bieroj. La socia flanko estis tute malsama kaj la libro multe parolas pri turniroj de visto, grandaj baloj kaj la tiel nomata “kristnaska foiro”, sen ke oni klarigus kio tio estas, nur ke ĝi venigis multe da mono al la buĝeto. Aŭ mi supozas ke la monsumoj estis gravaj, ĉar ili estas raportitaj per nekompreneblaj nombroj da ŝilingoj kaj pencoj sen klarigo. Estis amuze vidi la laŭŝtupan malaperon de la titoloj S-ro, S-ino, F-ino kaj Dr ĝis la lastaj jarraportoj en kiu oni simple nomas homojn per iliaj nomoj. Tio devus esti indiko de la ŝanĝo de la socio tra la epokoj.

La libroj mencias multajn gravajn nomojn de esperantujo ĉar multaj el ili estis membroj de la klubo. Ekzemple ĝi parolas pri la eksiĝo de Lapenna kiel prezidanto de UEA. Tamen mankas detaloj, kaj la verkinto nur diras ke la orienteŭropaj landoj sukcesis forigi Lapenna kiel prezidanton de UEA. Mi ne konis tiun historion (pardonon, mi estas maldiligenta esperantisto…) sed ĝi ŝajnas interesa kaj multe pli ampleksa ol kiel oni rakontas en la libro. Estas klare ke Harry Holmes restis ĉe la flanko de Lapenna post la skizo. Pli malfrue en la libro komenciĝas aperi nomoj de homoj kiujn mi persone renkontis kaj kiuj ankoraŭ partoprenis la klubon en mia epoko. Do estis interese por mi lerni pri ilia frua aktivado.

Do resume la libro estas interesa, sed mi ne rekomendas tralegi la tuton. Mi finlegis ĝin pli pro obstino ol pro ĝuo. Ĝi tamen povus esti tre utila se iu volas esplori la historion de la klubo por alia verko.

Mi aĉetis ĉi tiun libron en la franca kongreso. Ĝi estas belaspekta eldono kun bela kovrilo. Bedaŭrinde mi maltrafis la eblon subskribigi ĝin kun la tradukintoj. Mi ne aŭdacas doni takson per steloj al ĝi ĉar honeste mi ne konis la originalan antaŭ ol vidi ke aperis traduko kaj mi nur skize konas la rakonton de Makbeto. Tial mia recenzo ne valoras multe kaj mi lasos al pli kulturita homo fari veran recenzon.

La rakonto estas vere absurdaĵo. Mi dirus ke ĝi estas influita de Monty Python and the Holy Grail se ĝi ne estus verkita preskaŭ 80 jarojn antaŭ tio. La humuro plejparte verŝajne estas ke oni multe mokas Paĉjon Ubu pro liaj stulteco kaj manĝobsedo. Mi bone ridis kvankam mi verŝajne ne komprenis ĉion. Se ankaŭ estas sociaj komentoj mi verŝajne komprenis nek ilin.

La traduko ŝajnas tre bona. Devas esti tre malfacile traduki ĉi tiun verkon ĉar ĝi uzas multe da inventitaj vortoj kaj stranga gramatiko. La tradukintoj provis konservi tiun strangecon en la traduko. Mi aprezis ke oni klarigis tion en la antaŭparolo por ke oni komprenu ke ne temas pri simplaj tajperaroj. Mi pensas ke por esperanta traduko indus havi eĉ plian klarigon, ekzemple glosaron aŭ piednotojn por la novaj vortoj, ĉar kiam oni legas en sia denaska lingvo oni povas senti ke vorto estas strangaĵo, sed en alia lingvo tio estas malpli facila kaj oni ne certas ĉu la vorto estas inventaĵo aŭ normala vorto kiun oni simple ne konas. Mi ne rimarkis erarojn krom ke oni foje uzas la nunan tempon post se kiam eble estus pli ĝuste uzi la estontan tempon. La tradukintoj elektis uzi ciumadon por la paroloj de la gepatroj Ubu kaj la antaŭparolo klarigas ilian elekton. Mi tamen trovis ke tio iom stumbligas la legadon, ĉar ci en esperanto estas tiel malofta ke ĝi sonas tute nenatura kaj ĝi ne havas la saman efikon kiel toi en la franca.

Mi tre ŝatus vidi eventualan spektaklon de la verko en estonta franca kongreso. Nur legi ne estas tiel interese kiel vidi ĝin sur scenejo. Mi esperas ke tio iam okazos.