Profilo

Ĉi tiu libro temas pri transliterumo de la fama teatraĵo de Oscar Wilde al la ŝava alfabeto, ankoraŭ en la angla lingvo. Mi ĉefe legis ĝin por ekzerci min pri legado en la ŝava. Mi jam konis la rakonton ĉar mi iam spektis la registraĵon de esperanta traduko de la spektaklo. Je iu momento la Esperanto-Asocio de Britio fordonis ekzemplerojn de ĝi sur kasedoj de la formato Betamax ĉar preskaŭ neniu plu havas aparaton por legi tion. Mi patro, estante tia homo, ial havis tian aparaton je tiu epoko kaj ni sukcesis spekti ĝin. Do fine estis bone povi legi la originalan tekston, kvankam per alia alfabeto.

Mi trovas ke ĝi estas tre taŭga rakonto por la ŝava alfabeto, ĉar la “norma” literumado uzas la akĉenton received pronunciation. Tio estas tre burĝa, elita akĉento kiu nuntempe estas eksmoda, sed ĝi iel ŝajnas tre taŭga por la altklasaj roluloj de la rakonto.

Mi trovis la teatraĵon amuza kaj ŝajnas al mi ke la humuro sufiĉe bone travivis al la nuna epoko. Tamen la verkado kelkfoje ŝajnas tro facila, ekzemple pro tio ke la rakonto dependas de multaj tute nekredeblaj koincidoj. Kelkfoje la homoj tro ripetas sin. Ekzemple, estas 2 amrilatoj kiuj ekestas samtempe, kaj ofte estas linioj kiel “A: mi amas vin B. B: kaj mi amas vin A. C: mi amas vin D. D: kaj mi amas vin C”. Eble en vera spektaklo kun aktoroj tio pli bone funkcias. Aŭ eble ankaŭ la problemo estas ke per la ŝava alfabeto mi legis malpli rapide kaj tio fuŝas la ritmon. Mi tamen lastatempe spektis ankaŭ produktaĵon de franca traduko de la teatraĵo per DVD de la biblioteko, kaj mi rimarkis ke ili fortranĉis multe de la pli tedaj partoj de la teksto. Mi pensas ke tio estas bona ideo kaj helpas la rakonton.

Do resume, ĝi ja estas leginda amuzaĵo kaj la ŝava versio estas tre bona. Mi rekomendas spekti aŭ aŭskulti ankaŭ la esperantan tradukon.

Plaĉis al mi legi ĉi tiun libron. Tamen mi pensas ke ĝi estas tro mallonga por vendi je la prezo de romano. Ĝi estas ĉe la limo inter romano kaj novelo. Mi supozas ke tio estas ĉar ĝi celas esti por progresantoj kaj eble estus malfacile por ili legi longan tekston. Aliflanke mi ne trovis ke la lingvaĵo en la libro estis iel ŝanĝita por esti pli facila por lernantoj. Male ĝi ŝajnas al mi tute natura. La rakonto havas ĉion kion oni atendas de krimromano, t.e., krimo kun indikoj kiuj gvidas onin al unu konkludo kaj sekve estas surpriza alia fino. Tamen mi pensas ke la fino venas tro rapide. Unu rolulo subite rakontas la veron sen ke oni vidas la procedon pri kiel ri trovis tiujn informojn. Oni ne havas la eblon amuzi sin farante hipotezojn pri la vero dum la rakonto malkaŝas pli kaj pli da indikoj kiel en aliaj krimromanoj.

La lingvaĵo estas flua kaj plaĉa. Mi rimarkis neniun lingvan eraron. Ankaŭ la roluloj estas interesaj kaj havas personecojn anstataŭ esti nur iloj por antaŭenigi la rakonton. Mi ŝatus legi aliajn rakontojn pri ili. Aliflanke mi pensas ke kelkfoje la maniero rakonti iom stumblas. Ekzemple ni vidas la mondon tra la okuloj de la ĉefrolulo Inès kaj ni kutime scias ŝiajn pensojn. Je iu momento ŝi subite anoncas al iu ke ŝi havas bakterian infekton sube kaj ŝi kvazaŭ maltrankvilas ĉar ŝi ne havas monon por kuraciĝi. Tio iom ĵetis min el la rakontado ĉar mi ne plu sentis ke mi estas en la kapo de Inès ĉar estis neniu alia mencio de ŝiaj maltrankviloj pri tio antaŭ la anonco.

Resume mi pensas ke la libro estas leginda, sed nur kiel unuvespera distraĵo. Mi esperas iam legi pli longan romanon de la sama aŭtoro.

Mi legis la originalon de ĉi tiu libro en la angla sed tio estis antaŭ sufiĉe da jaroj ke mi ne tute memoris la rakonton do mi ĝojis havi kialon por relegi ĝin. La rakonto estas interesa, sed ĝi kelkfoje ŝajnas pli kiel gvidlibro por inspiri al ribelado ol vera rakonto. La rakontisto tre ofte devojiĝas por instrui pri iu interesa teknikaĵo aŭ historiaĵo. Tio kelkfoje rompas la fadenon de la rakonto kaj oni bone sentas ke la vortoj venas de la plenkreska aŭtoro anstataŭ la rolulo de la adoleskanta rakontanto. Mi supozas ke mi eĉ pli ŝatus la libron se mi havus la aĝon de la celpubliko, t.e. adoleskantoj. Mi imagas ke ĝi celas esti tre inspira kaj eble en tiu aĝo oni pli kunsentus kun la multa kontraŭ-plenkreskulemo. Aliflanke la libro jam komencas malĝisdatiĝi kaj la problemoj de la nuna epoko estus tute aliaj, do mi ne scias ĉu oni ankoraŭ povus multe lerni de ĝi. Ekzemple la poŝtelefonoj en la libro estas faldeblaj kaj oni spuras homojn per la rofidaj kartoj kiujn oni uzas por la metroo ktp. Eble nuntempe estus multe pli facile spuri kaj subaŭskulti homojn per iliaj telefonoj kun la GPSilo kaj la konstanta retkonekto. La ribelado en la libro ankaŭ multe dependas de la fakto ke ĉiu havas senpasvortan sendratan retaliron de kiu oni povas profiti por kaŝi sian identecon, sed mi supozas ke tio ne plu eblas.

Mi elektis la eldonon de la libro kun la “genroneŭtrala” lingvaĵo. Mi pensas ke estus pli bone nomi la lingvaĵon “genrosimetria” ol neŭtrala. Ĝi ja uzas genroneŭtralajn vortojn, sed oni povus kredi ke tio signifas ke oni neniam aŭ tre malofte mencias la genron de homoj. La libro efektive tute ne estas tia, kaj anstataŭe ĝi preskaŭ ĉiam aldonas la sufiksojn -iĉ kaj -in al la genroneŭtralaj vortoj, tiel ke eblas neniu dubo pri la genro de la priparolata homo. Eble estus interese iam legi libron kiu estus tute genroneŭtrala kaj oni tute ne scius la genron de rolulo, sed aliflanke eble tio estus pli taŭga por originala verkaĵo, ĉar tiom ŝanĝi verkaĵon en tradukaĵo eble estus tro malfidela al la originala verko. Mi trovis ke post kelkaj paĝoj mi plene alkutimiĝis al la neologismaj vortoj kaj mi apenaŭ plu rimarkis ilin. Tial mi trovas ke estas iom domaĝe ke oni sentis bezonon eldoni la du versiojn de la libro, ĉar vere ambaŭ versioj devus esti facile kompreneblaj al iu ajn esperantisto.

La traduko ŝajnas al mi tre bona. Mi tamen rimarkis la samajn propraĵojn de la tradukinto kiujn mi rimarkis en la traduko de Spionoj, ekzemple la evitemo de la prepozicio je. Mi ankaŭ trovis kelkajn tajperarojn, kio iom surprizas min por ĉi tiu libro ĉar ĝi estas delonge libere havebla ĉe retpaĝo, do mi kredus ke estus sufiĉe da legintoj por korekti la erarojn antaŭ la eldonado. Tio tamen tute ne ĝenas la legadon.

Mi neniam antaŭe legis ion de Agatha Christie kaj mi ne aparte ŝatas la krimromanan ĝenron, sed mi kompreneble konas la universon de Hercule Poirot ĉar li fariĝis konata parto de la kulturo kaj ankaŭ pro la filmo de la Orienta Ekspreso. Mi multe ĝuis la libron kaj legis ĝin preskaŭ senpaŭze. La ritmo de la libro estas tre rapida. Oni ne malŝparas tempon por detale priskribi la ĉirkaŭaĵojn, anstataŭe ŝajnas ke ĉiu frazo aldonas iun informon pri la intrigo kaj estas konstanta fluo de ŝokaj surprizoj. Tial estas malfacile forlasi la libron post kiam oni komencas legi.

Estas klare ke plejparte la roluloj estas nur iloj por antaŭenigi la rakonton. Ili plejparte restas en la atendoj de siaj karikaturoj. La roluloj mem kelkfoje ridas pri homoj kiuj legas senvalorajn krimromanojn, do eble tio estas agnosko de Agatha Christie pri la nura distra celo de la libro. La rolo de Hercule Poirot estas aparta troigo kaj lia maniero hazarde enmeti francajn vortojn kaj kritiki anglojn foje fariĝas komika kliŝo. Lia aroganta personeco estas la perfekta motoro por la rakonto ĉar li povas nature emfazi al ni la legantoj kiam iu afero estas grava por disvolvi la intrigon sen klarigi kial, tiel ke ni ankoraŭ povas ludi la ludon kaj provi mem eltrovi la solvon. Mi tute ne antaŭvidis la finon, sed mi ĝenerale neniam sukcesas pri tiaj ludoj, do tio ne signifas ke ne eblas trovi ĝin. Atinginte la finon mi ja nun povas vidi ke estas sufiĉe da indikoj kaŝitaj en la teksto por trovi la solvon.

De moderna vidpunkto estas kelkaj antaŭjuĝoj kiuj eble ne estus akcepteblaj nuntempe. Ekzemple Poirot ofte diras aferojn kiel «virinoj pensas tiel dum viroj pensas tiel». Je unu momento la tradukinto aldonis piednoton por rimarkigi ke unu diraĵo de iu rolulo estas antisemita antaŭjuĝo.

Mi trovis la tradukon bonega. Konante la parolmanieron de Hans Becklin pro la podkasto Usone Persone, mi jam atendis ke mi bezonos vortaron por kompreni la tekston kaj mi ne malpravis. Jam en la antaŭparolo aperas la amuza vorto «libroza». Sekve estas senbrida uzo de la mava lingvo kun vortoj kiel «farnienta» kaj «dipsomaniulo». Nu, pri tiu lasta mi trovis ke la sama vorto aperas en la angla originalo, do eĉ se mi legus en la angla mi bezonus vortaron. Tamen pri la unua vorto mi pensas ke aliaj tradukistoj eble elektus memkompreneblan kunmetitan vorton por esprimi tion. Sed nu, la rigardado en la vortaro ne multe ĝenis mian legadon kaj mi komprenas ke la preferoj pri la stiloj de tradukado estas subjektiva afero. Mi trovis amuze ke hazarde estas piednoto por klarigi la signifon de la vorto «aperti», sed nur por tiu vorto kaj ne por la amaso da aliaj mavaj vortoj.

Laŭ mia modesta scio, mi trovis neniun lingvan eraron krom kelkajn tajperarojn, ekzemple «trarigaris» ĉe paĝo 57 kaj «eble ĉi ni li estas» ĉe paĝo 179. Sed ankaŭ ne estas malofte ke tiajn eraretojn oni trovas en grandaj nacilingvaj libroj, do oni ne povas plendi.

Hans ŝajne multe uzis la proverbaron por spici la tradukon. Mi komparis kelkajn kun la originala teksto kaj la proverboj ŝajne ne nur estas por elturniĝi por traduki anglajn esprimojn, ili ankaŭ anstataŭas normalan paroladon, do tio estas ioma devojiĝo de la originalo. Estas risko uzi la proverbojn ĉar multaj el ili estas tute nekompreneblaj aŭ nekonataj al esperantistoj, sed mi trovis ke tiuj kiujn Hans uzis estas sufiĉe memkompreneblaj kaj ili ne ŝajnas nenaturaj. Mi tamen trovis ke aperas la proverbo «estas tubero en la afero» iom tro ofte, tiel ke ĝi komencas distri de la legado.

Hans aldonis multajn piednotojn al la traduko, ĉefe por klarigi la francaĵojn de Hercule Poirot, sed ankaŭ por rapide klarigi la kuntekston de kelkaj kulturaĵoj de la epoko de la libro. Mi bone aprezis ilin, ĉar eĉ kiel denaska anglo mi plejparte ne konis tiujn indikojn.

Resume mi multe rekomendas la libron, aparte se oni serĉas ion distran kiu estas facile alirebla sen pretendi esti altnivela beletro.

La prezidanto de la loka klubo donis ĉi tion al mi, eble nur ĉar ŝi volis malpezigi la bretarojn de la klubejo. Ĝi rakontas tre interesan historion de la Londona Klubo, sed la problemo estas ke la interesaj partoj estas enfositaj en lavango de malinteresaj bagatelaj detaloj. Eble la celo de la libro ne estis ke oni tralegu la tuton de la komenco ĝis la fino kaj anstataŭe ĝi celis esti referenclibro. Se tiel, estus tre bone se iu povus repreni la libron kaj reverki ĝin en pli proza stilo. La libro havas unu artikolon por ĉiu el la 75 jaroj de la rakontata periodo. Plejparte la enhavo estas simple rekta fotokopio de ĉiu jarraporto. Estas malfacile eltiri interesan informon el la raportoj sen la kunteksto kaj estas tro da detaloj pri la buĝeto kaj la nombro de membroj kiuj iĝas tedaj kiam oni ripete legas ilin. Ankaŭ estas multege da nomoj de klubanoj kaj dankmesaĝoj al ili, kiuj ne plu estas interesaj se oni ne konas tiujn homojn kaj mankas klarigo.

Mi tamen lernis interesajn aferojn kaj pri la klubo kaj pri la historio de Esperanto ĝenerale. Ŝajnas ke la Londona Klubo estis la komenco de esperantismo en Britujo entute, kaj ĝi komence estis grava asocio por la tuta lando. Mi lernis ke oni anoncis la komencon de la unua mondmilito ĵus post kiam esperantistoj alvenis en Parizon por la 10a Universala Kongreso kaj ĉiu devis plej rapide kaj ĥaose iri hejmen antaŭ ol ne plu eblus. La kongreso kompreneble estis nuligita. Mi multe ŝatus se la libro rakontus pli da anekdotoj pri tiu interesa okazaĵo, sed bedaŭrinde ĝi nur skize mencias tion. Ankaŭ dum la dua mondmilito la klubo iel sukcesis daŭrigi siajn renkontiĝojn. Legante la jarraportojn de la epoko oni devas iel provi kompreni la etoson, sed estas malfacile ĉar kompreneble la homoj kiuj verkis la raportojn en tiu epoko ne rakontis la kuntekston de la milito ĉar la celataj legantoj estis tiuepoke rekte travivantaj ĝin. Anstataŭe eĉ dum tiu interesa epoko estas ĉefe nur la daŭraj detaloj pri la buĝeto ktp. Mi tre ŝatus se la verkinto de la libro helpus nin kompreni pli per anekdotoj aŭ ke li mencius eventojn de la eksteresperantista mondo de la epoko por helpi nin kompreni la kuntekston.

Mi ŝatis vidi la kontraston de la klubo de la frua epoko kontraŭ tiu kiun mi konis kiam mi loĝis en Londono en la 2010aj jaroj. Ili multe pli aktivis pri propagando kaj pagis por reklamoj en la metroo, sur busoj kaj en grandaj ĵurnaloj kiel The Times. Tiam ŝajne estis debatoj pri ĉu oni devus limigi la horojn kiam oni rajtas fumi kaj ili intence malhelpis la vendadon de alkoholo. En mia epoko estis inverse, kompreneble oni ne rajtis fumi sed la renkontiĝoj okazis en trinkejo kun krantablo kun bieroj. La socia flanko estis tute malsama kaj la libro multe parolas pri turniroj de visto, grandaj baloj kaj la tiel nomata “kristnaska foiro”, sen ke oni klarigus kio tio estas, nur ke ĝi venigis multe da mono al la buĝeto. Aŭ mi supozas ke la monsumoj estis gravaj, ĉar ili estas raportitaj per nekompreneblaj nombroj da ŝilingoj kaj pencoj sen klarigo. Estis amuze vidi la laŭŝtupan malaperon de la titoloj S-ro, S-ino, F-ino kaj Dr ĝis la lastaj jarraportoj en kiu oni simple nomas homojn per iliaj nomoj. Tio devus esti indiko de la ŝanĝo de la socio tra la epokoj.

La libroj mencias multajn gravajn nomojn de esperantujo ĉar multaj el ili estis membroj de la klubo. Ekzemple ĝi parolas pri la eksiĝo de Lapenna kiel prezidanto de UEA. Tamen mankas detaloj, kaj la verkinto nur diras ke la orienteŭropaj landoj sukcesis forigi Lapenna kiel prezidanton de UEA. Mi ne konis tiun historion (pardonon, mi estas maldiligenta esperantisto…) sed ĝi ŝajnas interesa kaj multe pli ampleksa ol kiel oni rakontas en la libro. Estas klare ke Harry Holmes restis ĉe la flanko de Lapenna post la skizo. Pli malfrue en la libro komenciĝas aperi nomoj de homoj kiujn mi persone renkontis kaj kiuj ankoraŭ partoprenis la klubon en mia epoko. Do estis interese por mi lerni pri ilia frua aktivado.

Do resume la libro estas interesa, sed mi ne rekomendas tralegi la tuton. Mi finlegis ĝin pli pro obstino ol pro ĝuo. Ĝi tamen povus esti tre utila se iu volas esplori la historion de la klubo por alia verko.